Werkgerelateerd alcohol-
en ander druggebruik in België: feiten en cijfers
en ander druggebruik in België: feiten en cijfers
Dat alcohol- en druggebruik functioneringsproblemen kan veroorzaken in de organisatie, staat buiten twijfel. In 2016 peilde een grootschalig onderzoek naar de omvang van deze gevolgen.
Werkgerelateerd gebruik
De meeste werknemers gebruiken alcohol of andere drugs op een niet problematische manier. In de werksituatie gebruiken we daarom best brede definities en vermijden we stigmatiserende termen. Daarom spreken we over ‘werkgerelateerd gebruik’.
Met werkgerelateerd gebruik bedoelen we het gebruik van alcohol en andere drugs …
… voorafgaand aan het werk, maar met mogelijke impact op het werk (bv. alcoholgebruik de avond voordien);
… tijdens de lunch (op of buiten het bedrijf);
… gedurende werkgerelateerde gelegenheden (zoals recepties);
… en gebruik tijdens het werk zelf.
(Frone, 2013)
Ook gebruik na het werk kan hieronder vallen (bijvoorbeeld een drink op vrijdagavond net na het werk). Dit is relevant gezien mogelijke arbeidswegongevallen.
Onderzoek bij Belgische werknemers
Bij meer dan 5700 werknemers werd in 2016 gepeild naar hun gebruik van alcohol, cannabis en andere illegale drugs, slaap- en kalmeermiddelen, antidepressiva en tabak. Ook werden de negatieve effecten op het werk onderzocht. (Lambrechts et al, 2019). Hieruit bleek dat middelengebruik bij werknemers wel degelijk een realiteit is met een belangrijke impact op de veiligheid en het werkgedrag van werknemers.
Laatstejaarsgebruik alcohol en andere drugs (n=5367; in %)
Bron: Lambrechts MC, Vandersmissen L, Godderis L. Alcohol and other drug use among Belgian workers and job-related consequences. Occup Environ Med. 2019 Sep;76(9):652-659. doi: 10.1136/oemed-2019-105690. PMID: 31413187; PMCID: PMC6824612.
Conclusies van het onderzoek
Frequentie
Tijdens het jaar voorafgaand aan de bevraging dronk 83,1% van de bevraagde werknemers ooit alcohol. Hiervan dronk 37,2% (n=4197) meer dan 1x per week en 11% van de werknemers 4 of meer keer per week.
Vooral oudere werknemers (> 46 jaar) en werknemers met een hoger opleidingsniveau dronken meer frequent.
Ter vergelijking: in de nationale gezondheidsenquête (2018) bij personen van 15 jaar en ouder had bijna 77% van de bevolking alcohol gebruikt tijdens het voorbije jaar, een daling in vergelijking met 2013 (82%).
Omvang
Het aantal standaardglazen per dag levert een ander beeld op: 35,4% van de laatstejaarsdrinkers dronk minstens 3 tot 4 standaardglazen per dag, en 11,4% minstens 5 tot 6 standaardglazen per dag.
Er wordt significant meer gedronken bij jongere werknemers (<35 jaar) en bij minder opgeleide mannelijke werknemers. Werknemers van de bouw-, de industrie- en de transportsector drinken significant meer.
47,1% van de mannen en 25% van de vrouwen dronk meer dan 14 standaardglazen per week.
Bingedrinken
Van de laatstejaarsdrinkers deed 22,7% van de werknemers minstens 1 keer per maand aan bingedrinken (meer dan 6 standaardglazen per gelegenheid). 8,6% deed dat minstens 1 keer per week, en 0,7% dagelijks.
Bingedrinken kwam vooral voor bij jongere mannelijke werknemers en bij alleenstaanden. Naar sector kwamen vooral werknemers uit de bouwsector, de industrie, de horeca en de transportsector in beeld.
Probleemgebruik en AUDIT-C
Een van de meest opvallende resultaten in deze bevraging is het aandeel problematische alcohol-gebruikers op basis van de score van de AUDIT-C (‘Alcohol Use Disorders Identification Test-consumption’-editie). AUDIT-C omvat de eerste 3 vragen (frequentie, omvang en bingedrinken, zie hoger) van de volledige AUDIT-10, een vragenlijst om naar problematisch alcoholgebruik te screenen.
Van de drinkers heeft 39,1% een indicatie van probleemdrinken, significant meer bij hoger opgeleide werknemers en mannelijke werknemers jonger dan 35 jaar oud.
Om de gezondheidsrisico’s van alcoholgebruik te beperken, wordt geadviseerd niet meer dan 10 standaardglazen per week te drinken. Dit advies geldt voor zowel mannen als vrouwen ouder dan 18 jaar. In 2018 dronk 14% van de bevolking meer dan deze aanbevolen hoeveelheid.
Alcoholgebruik en effecten op het werk
Van de werknemers die drinken geeft 12,2% zelf aan door eigen alcoholgebruik negatieve effecten op het werk te ervaren: onregelmatig presteren (5,1%), te laat komen op het werk (4,7%), conflicten met collega’s (3%), afwezigheid op het werk (te dronken om te gaan werk, kater; 2,6%), ongeval op het werk (1,4%), sancties van werkgever (0,9%) en ongeval op weg van en naar het werk (0,6%). Wie hoger scoort op de AUDIT-C heeft 4x meer kans op deze werkgerelateerde effecten.
Illegaal druggebruik bij werknemers
In deze bevraging gaf 7,4% van de werknemers aan het afgelopen jaar ooit cannabis gebruikt te hebben.
Met betrekking tot de andere illegale drugs was dat 2,8%, waaronder cocaïne (1,4%), ecstasy (1,1%) en speed (0,6%).
Zowel cannabis als de andere illegale drugs worden significant meer gebruikt door mannelijke werknemers, jonger dan 35 jaar, en door alleenstaanden.
Ter vergelijking: in de nationale gezondheidsenquête van 2018 gaf 7% van de algemene bevolking van 15 tot 64 jaar aan de afgelopen 12 maanden cannabis gebruikt te hebben, 1,5% cocaïne en 1,2% ecstasy. Ook in de gezondheidsenquête komt illegaal druggebruik vaker voor bij jongeren van 15 tot 24 jaar en bij mannen (van 15 tot 34 jaar) uit alle lagen van de bevolking.
Effecten op het werk
Van de werknemers die het afgelopen jaar cannabis of een andere illegale drugs hadden gebruikt (n=403) ervaarde 15,2% het afgelopen jaar ooit zelf negatieve effecten.
Psychoactieve medicatie bij werknemers
In de bevraging van 2016 slikte 17,1% van de werknemers voorgeschreven psychoactieve medicatie, waarvan 9,3% slaapmiddelen en bijna 8% antidepressiva. Kalmeermiddelen werden door 5,5% van de werknemers ingenomen.
Het gebruik van psychoactieve medicatie komt meer voor bij vrouwen (20,1% versus 13,3% bij mannen).
Ter vergelijking: in de nationale gezondheidsenquête (2018) gebruikte 8% antidepressiva. Het gebruik van slaap- en kalmeermiddelen is gedaald van 14% in 2008 naar 12% in 2018. Meer vrouwen (19%) gebruiken deze psychoactieve geneesmiddelen dan mannen (12%), vooral vanaf de leeftijd van 45 jaar. Personen met een opleiding hoger onderwijs nemen minder vaak slaap- en kalmeermiddelen en antidepressiva.
Het gebruik van psychoactieve medicatie in België is een van de hoogste in Europa.
Psychoactieve medicatie en effecten op het werk
Bij laatstejaars gebruikers van psychofarmaca (n=820) geeft 17,6% van de werknemers aan effecten te ervaren door eigen gebruik.
Meer weten?
Preventieve richtlijn alcoholgebruik
In 2016 werkte VAD een nieuwe, wetenschappelijk onderbouwde richtlijn uit: ‘Alcohol is een schadelijke stof. Om de risico’s van alcoholgebruik te beperken, drink je best niet meer dan 10 standaardglazen per week.’ De Hoge Gezondheidsraad volgde in 2018 deze aanbeveling (advies 9438).
Gezondheidsenquêtes
Bijkomende cijfers over alcohol en andere drugs bij de algemene bevolking zijn terug te vinden in de rapporten van de gezondheidsenquêtes van Sciensano.
S. Drieskens, L. Gisle, R. Charafeddine, S. Demarest, E. Braekman, D. Nguyen, J. Van der Heyden, F.
Berete, L. Hermans, J. Tafforeau. Gezondheidsenquête 2018: Levensstijl. Samenvatting van de resultaten. Brussel, België: Sciensano. Rapportnummer: D/2019/14.440/52.
Gisle L, Drieskens S, Demarest S, Van der Heyden J. Geestelijke gezondheid: gezondheidsenquête 2018.
Brussel, België : Sciensano; Rapportnummer: D/2020/14.440/4.
Factsheets ‘Feiten en cijfers’
De factsheets van VAD bundelen alle beschikbare cijfers over middelengebruik, per middel en per thema. Ze vatten de voornaamste en meest recente informatie overzichtelijk samen. De gegevens worden jaarlijks geüpdatet.